Musica Antiqua

Geplaatst op dinsdag 17 februari 2015 @ 23:48 , 570 keer bekeken

Ossuaires begon met de idee de tekeningen van Villard de Honnecourt op een andere, directere manier voor te stellen zonder de tussenkomst van kunstgeschiedenis, historische biografie of toeristische rondleiding. Een manier die het publiek niet zozeer historisch zou informeren dan wel een rechtstreekse ervaring zou geven van het intrigerende dertiende-eeuwse schetsboek en zijn klimaat.

Over de tekenaar, Villard de Honnecourt is niets bekend behalve enkele summiere biografische elementen die bijna toevallig her en der in zijn schetsboek voorkomen. Die bleken echter wel voldoende om een muzikaal netwerk te construeren dat een soort historisch-klimatologische klankband kan vormen bij de tekeningen. De eerste fase van het project concentreerde zich op dit netwerk van Villard de Honnecourt en werd historisch en musicologisch uitgewerkt.

Alles wat we over Villard de Honnecourt weten, is dat hij de auteur is van een klein boekje, het zogenaamde Carnet, een portfolio met schetsen, tekeningen, schema’s, symbolen die te maken hebben met het dertiende-eeuwse bouwbedrijf in Picardië, Noord-Frankrijk. Recent onderzoek weerlegt de hardnekkige mythe dat Villard een groot bouwheer zou geweest zijn en de architect van enkele belangrijke gotische kathedralen.

Wellicht was hij veeleer een man van verschillende stielen en interesses, een artiest in de breedste zin van het woord, die ongetwijfeld in opdracht van een werkgever — vermoedelijk de bisschop of het kapittel van de kathedraal van Cambrai — een soort logboek bijhield van zijn prospectie. Verschillende analyses van zijn tekeningen wijzen op de technische mankementen, de architecturale fouten, het niet functioneren van machines, het hermetisme van figuren en dieren. Dit verzwakt het beeld van Villard als ingenieur maar niet als artiest. Wel integendeel. Het maakt het mogelijk zijn schetsboek als een soort ‘carnet du désir’ te lezen en te bekijken, een soort technische pendant van het poëtische verlangen van de Franse trouvèretraditie.

Waarschijnlijk stond Villard ook in voor de relikwieëntrafiek. Dat zou ook verklaren waarom hij naar Hongarije reisde: in dezelfde periodewerd immers de kathedraal van Cambrai gebouwd met financiële steun van de heilige Elisabeth van Hongarije. Na haar dood werd haar hart in het koor van de kathedraal als relikwie bewaard. Pierre de Cambrai en Gerard de Saint-Quentin componeerden een officie voor haar nagedachtenis.

De gezangen en werken die op het programma staan, zijn verbonden met het dertiende-eeuwse Cambrai of met de ervaringswereld van Villard. Ze kunnen niet alleen historisch en biografisch met hem in verband worden gebracht, maar ook technisch. Er zijn immers heel wat parallellen te trekken tussen de technieken van dertiendeeeuwse plastische kunstenaars, kathedralenbouwers en zangers. Deze technieken hebben te maken met het belang van de orale overlevering, het specifieke gebruik van het schrift als ‘ars memorativa’, de organisatieprincipes, het werken zonder matrix, de verhouding tussen structuur en ornament.

Zo worden de delen uit het officie van Elisabeth van Hongarije uitgevoerd met polyfone technieken zoals organum en discant, technieken die niet genoteerd werden, maar het métier uitmaakten van de kathedraalzangers. De motetten die worden gezongen, combineren verschillende teksten in het Frans en in het Latijn die tegelijk worden gezongen en die een erg geraffineerd polyfoon weefsel tot stand brengen, vol intertekstualiteit, verwijzingen en symboliek.

Het verband tussen de tekeningen van Villard de Honnecourt en de uitgevoerde werken is drievoudig: ofwel gaat het om een overeenkomst van tijd en plaats, zoals Cambrai of Reims in de eerste helft van de dertiende eeuw; ofwel is er sprake van een overeenkomst in het aanwenden van operatieve kennis, savoir-faire en eenzelfde gebruik van mnemotechnische hulpmiddelen; of er is ook sprake van een overeenkomst van socioculturele, artistieke en religieuze inhouden, netwerken en verbindingswegen, dynamieken van verspreiding van fysieke en mentale materialen en stoffen. Iets van het raadsel van de tekeningen van Villard ophelderen, kan ook door het toevoegen van een psychoakoestische dimensie.

Een tweede fase van het onderzoek kreeg een meer antropologische en metahistorische dimensie. De eerste fase maakte al duidelijk dat het Carnet van Villard de Honnecourt ook een fascinerend ‘afterlife’ kende, vooral sinds zijn ontdekking op het einde van de negentiende eeuw. Door zijn unieke positie als dertiende-eeuws schetsboek en zijn verband met de middeleeuwse kathedralenbouwers en hun ‘geheimen’, werd het Carnet al heel snel het voorwerp van de wildste speculaties en interpretaties.

Het gebrek aan biografische informatie over Villard en de onduidelijkheid over de functie en betekenis van zijn schetsboek openden de weg voor verschillende lezingen van zijn Carnet, van historisch ongefundeerd tot volkomen esoterisch geïnspireerd.

Het kunstenaarscollectief graindelavoix werd in 1999 opgericht door Björn Schmelzer, om te experimenteren met de verhouding tussen uitvoering en creatie vanuit een gedeelde fascinatie voor stemmen: stemmen die — voorbij elke vorm van communicatie — de expressie zijn van hun instinct en ondergrond. Graindelavoix delft naar die ondergrond in dat repertoire, dat door haar ontijdse karakter oplicht binnen het muzieklandschap. ‘Oude muziek’ boeit deze musici niet om haar illustratieve historiciteit of potentiële actualiteit: ze willen het ongehoorde doen horen, via openingen in, achter of onder de muziek. Cruciaal is het verband tussen notatie en wat daaraan ontsnapt: het bovenbewuste savoir-faire van de uitvoerder. Met elementen uit de Frans-Vlaamse polyfonie, mediterrane uitvoeringstradities, laat-scholastische dynamica, gestiek, beeldcultuur en psycho-akoestica worden voorstellingen geboetseerd die laveren tussen concert en muziektheater. De gelauwerde opnamen van het ensemble verschenen bij het Spaanse label Glossa.

Bron: festivalmechelen.be