Musica Antiqua

Laus Polyphoniae zette dit jaar de spotlight op veertiende-eeuwse muziek. Geen evidente publiekstrekker, maar met een gevarieerd programma wist het Antwerpse festival te overtuigen: de veertiende eeuw is bloedmooi.

 
Het festival voor oude muziek in Antwerpen, Laus Polyphoniae, stond de voorbije dagen in het teken van ‘De eeuw van de zwarte dood’. Een ouder ensemble vol wijsheid stond tegenover een jong ensemble vol geestdrift: La Reverdie speelde woensdagavond voor een volle Sint-Pauluskerk, het Sollazzo Ensemble trad later die avond aan voor een nauwelijks gevulde Amuz. En toch wonnen die laatsten het pleit. Zaterdagavond bewees Ensemble Organum dan weer dat niet alle oude verhalen doodgebloed zijn.
 

La Reverdie heeft een oogverblindend curriculum als het op middeleeuwse muziek aankomt. Toen ze in de late jaren 80 van start gingen, waren Claudia Caffagni en haar bende zowat de enigen die begrepen hoe een middeleeuws motet in elkaar stak en hoe het kon klinken. Heel wat muzikanten haalden de mosterd bij hen. Maar het verschil met wat het Sollazzo Ensemble deed, maakte duidelijk dat er een nieuw hoofdstuk klaar zit: eentje met muzikanten die zonder gêne in de eigen emoties en die van de luisteraars graaien, en van wie de muzikale kunde veelzijdig genoeg is om elke nuance van die emoties kracht bij te zetten.

La Reverdie bracht muziek mee die gelinkt kon worden aan het middeleeuwse Venetië, met motetten voor de inhuldiging van een doge of lofzangen op Venetië als ‘de schittering van de wereld’. Voldoende voer voor verwondering: onverwachte akkoorden waarvan je mond openviel, of vreemde stemkruisingen die op het buik-gevoel inspeelden. Caffagni zette boeiende instrumentale kleuren in met onder andere twee drieste trombones, een orgeltje, vedels en heldere handklokjes. Maar gaandeweg werd in de zwoele Sint-Pauluskerk ook duidelijk wat er ontbrak: de vocale power en dito precisie om uit deze onbekende motetten ook échte schittering te puren. Te veel noten misten doel.

Hartstochtelijk

 
Nog voor het Sollazzo Ensemble het podium opkwam, was duidelijk dat hier iets anders te gebeuren stond. Licht uit, spot aan: uit de duisternis doemden drie gezichten op en een hartstochtelijke, sibillijnse klaagzang. Spelen met belichting en een minimale regie voor de zangers: voor deze jonge muzikanten is het een vanzelfsprekendheid. Geen mens die veertiende-eeuwse muziek na de performance van Sollazzo nog hermetisch durft te noemen. Zelfs een complexe Dufay werd in hun handen een zinderend sieraad, virtuoos en fonkelend in elke noot. Sollazzo ging systematisch op zoek naar nuance, tot in de verste uithoek van elke melodie: het resulteerde in extreem fijn uitgetekende portretten, die Sollazzo ook nog eens grotendeels uit het hoofd bracht, recht in het hart.

Sollazzo maakt deel uit van een ondersteuningsprogramma dat met Europese subsidies extra tijd koopt. Dat die gekochte tijd winst kan opleveren, was overduidelijk. Zelden hoor je zoveel diepgang op het podium. Er is nog toekomst voor de middeleeuwen.
 

Muezzin

 
Zaterdagavond waren de buitenbeentjes van het Ensemble Organum aan de beurt. Marcel Perès maakt al meer dan dertig jaar naam met een zangstijl die geënt is op orale volkstradities van vandaag: ruw, ongepolijst, lijfelijk en vibrerend. Hun klanken vertrekken recht vanuit de keel. De muezzin is nooit ver weg, maar ook de bergen van Corsica klinken in hun stemmen door. Ze zongen muziek uit het pauselijke hof in Avignon vanaf het doksaal van de Sint-Andrieskerk, onzichtbaar voor de luisteraars.

De lucht achter de glasramen kleurde langzaam donkerblauw, de blik van de luisteraars ging naar binnen: alleen de klank bleef over. En wat een klank. Tijdens het eerste kwartier verzandde Organum nog af en toe in vals oude-mannen-geneuzel, maar daarna veroverden hun stemmen geleidelijk aan elke baksteen van de kerk. Ze creëerden een warm gewelf van boventonen waarmee ze de luisteraars overleverden aan een tijdloos moment – zonder gedachten, met alleen hun stemmen.

Niet alle oude verhalen zijn doodgebloed: ook dat maakte Laus Polyphoniae dit jaar duidelijk.

Bron: Annemarie Peeters, De Standaard, 29 augustus 2016